بررسی وی‍‍‍‍ژگی های پیچان رودی رودخانه گاماسیاب با تاکید بر میزان پایداری کناره ها( محدوده ی مورد مطالعه از پل چهر تا روستای چم کبود).

چکیده: رودخانه ها سیستمی کاملا متغیر هستند که مرزهای جانبی و مشخصات مرفولوژیکی آنها در طول زمان تحت تاثیر عوامل طبیعی و یا دخالت های انسان قرار می گیرد. در واقع سیستم رودخانه ای یک سیستم پیچیده است و تغییر در بخشی از این سیستم می تواند تغییرات پیچیده ای را در رفتار کل سیستم بوجود آورد. در این تحقیق به منظور وضعیت فرسایش کناری رودخانه گاماسیاب، ابتدا مسیری از رودخانه(از پل چهر تا روستای چم کبود) به طول 31/9 کیلومتر انتخاب گردید. مقاطع طولی و عرضی با استفاده از مدل ارتفاعیdem، جنس رسوبات دیواره ها، تغییرات زمانی دبی و شیب منطقه، زمین شناسی منطقه مورد مطالعه و فعالیتهای انسانی در محدوده بستر رودخانه با استفاده از بازدیدهای میدانی و عکس هوایی و تصاویر ماهواره ای، نقشه زمین شناسی و توپوگرافی منطقه و نرم افزارهای gis و auto cad بررسی شده است. با استفاده از تصاویر ماهواره ای 1986 و 2010، مسیر رودخانه در دو دوره زمانی در محیط نرم افزار gisژئورفرنس شدند. در مرحله بعد پارامترهای هندسی رودخانه مانند طول موج،طول دره، ضریب خمیدگی، زاویه مرکزی و شعاع دایره مماس بر قوس هابا استفاده از نرم افزارauto cad برای بررسی تغییرات با روش برازش دایره های مماس بر قوس رودخانه اندازه گیری شده است .تجزیه تحلیل این پارامترها و مقایسه آنها در دو بازه زمانی در نرم افزار excel نشان می دهد که در این محدوده تعداد یک مئاندر در سال 2010 افزایش یافته است. ضریب خمیدگی بالای5 /1 شاخص الگوی پیچانرودی بودن است. رودخانه در محدوده مورد مطالعه به علت شیب بسیار کم حالت مئاندری پیدا کرده و تمامی مئاندرها دارای سینوسیته بالای5/ 1 می باشند. با استفاده از شاخص زاویه مرکزی(کورنایس) و ضریب خمیدگی(لئوپلد و ولمن) نوع توسعه یافتگی رودخانه مشخص شد. میانگین ضریب خمیدگی قوسهادر سال 1986، 0070553/3 و در سال 2010، 072908/3 بوده است که این ارقام بیانگر بالا بودن نسبت پیچ و خم رودخانه و ناپایداری آن است. با توجه به نتیجه بدست آمده از شاخص ضریب خمیدگی در هر دو دوره مطالعاتی، تمامی قوسهای این رودخانه دارای سینوسیته بالای 5/1 و در زمره الگوی پیچانرودی قرار می گیرند. همچنین بر اساس شاخص زاویه مرکزی، میانگین زاویه مرکزی قوسهای رودخانه درسال1986،7201/202 درجه و درسال2010،5788/212 درجه بوده است که با توجه به این شاخص، در سال 1986،20/0 درصد قوسها درزمره پیچانرود توسعه یافته و 85/62 درصد در زمره پیچانرودهای خیلی توسعه یافته و42/11 درصد با زاویه مرکزی 296 درجه به بالا نعل اسبی هستند. اما این ارقام در سال2010 افزایش یافته است. بطوریکه 22/22 درصد از قوسها در زمره پیچانرود توسعه یافته و 88/63 درصد در زمره پیچانرودهای خیلی توسعه یافته و 88/13 درصد در زمره نعل اسبی هستند. در تحلیل رسوب شناسی منطقه با آزمایش چهار نمونه خاک به روش الک(دو نمونه) و هیدرومتری(دو نمونه)ترکیب دانه خاک از نوع رس و سیلت و ماسه بوده است. شکل های گوناگون هجوم قوس پیچانرودها به دیواره رود به صورتهای گسترشی، انتقالی و انحرافی می باشد. در بررسی عوامل موثر در شکل گیری پیچانرودهای منطقه عواملی همچون برداشت شن و ماسه از کف رودخانه، کاربری اراضی حاشیه رودخانه، ایجاد مانع در برخورد با جریان، کمبود پوشش گیاهی کناره رودخانه، آشیانه پرندگان در جداره دیواره رودخانه به عنوان عامل تشدید کننده و همچنین شیب کم رودخانه تاثیرگذار بوده اند. قطع شدگیها ومئاندرهای قدیمی در محدوده مورد مطالعه با پر شدن مواد سیلابی همراه بوده که اکنون توسط کشاورزان اشغال شده است. این محدوده در حوالی روستاهای سلیمانیه، تپه شعبان و شاه ملکی اتفاق افتاده است. در محدوده مورد مطالعه، فرایندهای فرسایشی رودخانه به سه شکل آبشستگی کناره، فرسایش پنجه و لغزش توده ای عمل کرده است. ایجاد پل چهر نیز موجب کاهش مقطع جریان وافزایش حمل رسوب و در نتیجه گودافتادگی بستر شده است.